Logo Stichting Groene Pedagogiek

Serie ‘Natuur van de Maand’ door Jan Nijkamp

Chris Maas Geesteranus, mmv Els van der Slikke-Nijkamp en Gert van der Slikke

Hieronder volgt een korte inleiding op de ontstaansgeschiedenis en het verschijnen van het (natuur-)onderwijsblad De Natuur van de Maand dat tussen 1950 en 1989 verscheidene keren per jaar werd gepubliceerd. Jan Anton Nijkamp (1905-1982) was hiervan de initiatiefnemer, eindredacteur tussen 1950 en 1980 en vele jaren auteur.

Onder de inleidende tekst zijn alle uitgaven in pdf beschikbaar.

Van jongs af aan was Jan Nijkamp buiten in de natuur. Natuurbeleving, het kijken naar alles wat hij buiten zag aan planten en dieren boeide hem veel meer dan school. Toen de Jeugdbond voor Natuurstudie (NJN) in 1920 werd opgericht, sloot hij zich daarbij vrijwel onmiddellijk aan en werd al gauw een van de meest actieve leden. In 1924 werd Nijkamp, net 18 jaar oud, gekozen tot voorzitter van de NJN.

Het lag dan ook voor de hand dat hij biologie ging studeren aan de Universiteit Leiden. Daarna werkte hij eerst enkele jaren als wetenschapper en vervolgens als leraar in het middelbaar onderwijs. Ook was hij directeur van de kweekschool voor onderwijzers/essen in Den Helder.

Nijkamp was vooral veldbioloog. Regelmatig trok hij met zijn leerlingen naar buiten om samen op onderzoek te gaan in de natuur. De verwondering delen, het leren kijken wat er allemaal te zien is, stond bij hem voorop: “Ik zie, ik zie wat jij ook kunt zien”, zo luidt de titel van een bundel artikelen[1] die hij schreef. Helemaal in de stijl van Heimans en Thijsse.

In 1948 had Nijkamp zijn baan in het onderwijs verruild voor die van directeur van de Gemeentelijke Dienst School- en Kindertuinen (SKT) in Den Haag. Onder zijn bezielende leiding ontstond ook bij de Haagse Dienst School- en Kindertuinen een hecht team dat vernieuwend werk verrichtte op het gebied van natuur- en milieu-educatie.

De Haagse ideeën over de didactiek van lessen en het inrichten van schooltuinen vonden overal in het land navolging.

Uit de overtuiging dat het belangrijk is kinderen met de natuur in contact te brengen ontstond onder andere de uitgave van De Natuur van de Maand, een eenvoudige, aantrekkelijke handreiking voor leerkrachten in het lager (later: basis-)onderwijs. Die verzorgde hij 31 jaar lang als auteur en als eindredacteur. Jan schreef de tekst, zijn vrouw Atie en dochter Erica tekenden de illustraties. Later werkten ook anderen eraan mee, zoals Wim Schroevers (ANR, nu ANMEC) en diverse medewerkers in de Dienst SKT zelf: Jan la Haye, Hans de Vrind en Harry Wals. Zij hebben het in 1980 van hem overgenomen.

Terugkijkend kunnen we constateren dat de visie van Jan Nijkamp paste in een bredere maatschappelijke ontwikkeling: recreatie in de natuur en het daarbij behorende ontdekken, onderzoeken en beleven van die natuur. De oprichting van het IVN in 1960 is daarvan bijvoorbeeld een uiting, waarbij Nijkamp nauw betrokken was.

Uitgave van De Natuur van de Maand paste ook in die tijd; wat er in staat is van alle tijden. Daarom is het goed om de katernen ervan weer toegankelijk te maken voor ieder die op een toegankelijke manier kennis wil maken met de natuur.

Bij zijn afscheid van het blad (nummer 3 in 1980) schreef Nijkamp ter inleiding het volgende:

Jan Nijkamp had niet alleen pedagogisch en didactisch gezag, hij was ook iemand die de natuur onderzocht in de ‘traditie’ van Heimans en Thijsse. Bovendien, zo blijkt uit bovenstaand citaat, verbond hij het lokale en het mondiale met elkaar. En was daarmee een van de voorlopers in zijn tijd.

[1]Zie https://bronnen-voor-nme.nl/images/20200129121652638ocr.pdf.

 

De serie ‘Natuur van de Maand’ door Jan Nijkamp is in boekvorm verschenen van 1950 t/m 1989. Alle boekjes zijn gefotografeerd en in pdf vorm opgeslagen. De complete serie wordt hier per jaargang beschikbaar gesteld, te beginnen met een totaal overzicht van alle uitgaven per jaargang: Lijst Natuur van de maand 1950 – 1989